40 Poeteka: Të mos jesh i rrezikuar nga leximi
nga Violeta Murati
Revista letrare Poeteka del në treg numri i 40-të, një përkim artistik për një situatë të vështirë mbijetese në treg edhe pse ka krijuar natyrshmërinë e një transfuzioni letrar mes autorëve shqiptarë e të huaj; përkime letrare që kanë zgjeruar qoshkun e vështrimeve deri në letërsinë e ndaluar, dhe studime albanologjike
Ishin ditë kur për poezinë nuk ishin ngritur "institucione" për ta celebruar dhe poetit për t'i dhënë statujën e rezistencës. Fjala është për edicionet e para të Festivalit të Poezisë, që mori zë nga brigjet e Adriatikut, në qytetin e Durrësit duke krijuar një tryezë unike në Shqipëri ndoshta që prej ndërprerjes së viteve '30-'40 të klubeve letrare…e më vonë e izoluar në kështjella e heshtjes ndaj censorit.
Kjo lëvizje dalëngadalë, e zhvendosur në kryeqytet në kërkim të një frymëmarrje tjetër, u bë një nxitje për të ndërtuar një revistë të posaçme: Poeteka! Të gjitha kopertinat që vështrohen nga një retro 10-vjeçare aq sa shënon jetë kjo revistë, dhe regjistron në numrin e saj të ri, rekordin Poeteka 40 – No brain/no pain, si një lajmës letrar i konsoliduar tani, dhe në konture të vetëmjaftueshme leximi në prozë, poezi, studime, krahasime e përballje autorë e vepra. Nuk është totalisht poezi. Poeteka ka shqyrtuar atmosferën letrare si qëndrime që kanë nxitur zhanret e rrezikuara si ajo e esesë apo duke na sjellë në numra specifikë poezia të panjohura, nga gjuhë më pak të përkthyera, si gjuhës holandeze dhe sllovene.
Në kontekstet e një tradite, që për fat të keq ndërpreu jetën për 45 vite, kjo revistë por dhe të tjera që janë në tregun shqiptar qëndrojnë në zgrip të mbijetesës, dhe pse tani flitet për konsiderata institucionale, të drejtuar nga poeti Arjan Leka.
Mjaft numra, special nga autorë shqiptarë e të huaj, në jo pak raste kanë nisur rrugëtimin e parë letrar me këtë revistë: Nr.39 – Dialogu ne Ballkan; 37 – 70 vjet pas Luftës së Dytë; 36 – Sometimes we feel european..; 32 – Shkrimtarët në Luftën e Parë; 20 – Letërsia në Ballkan; 33 – Dossier – disidenca shqiptare: Robert Prifti; 34 – Dossier – disidenca shqiptare: Et'them Haxhiademi; 35 – Amazone – Amazine – autoreet & përkthyeset e tyre; 22 – Avan-tgard…
18 – E ndaluara ne letrat shqiptare; 17 – Liter(natura); 19 – Meta(L)f(L)ora – fati i lirikes në letërsinë e realizmit socialist; 14 – F(l)uturizmi…
Udhëtimi klasik i kësaj reviste ka krijuar një model letrar në ambicien e zgjerimit natyror të komunitetit letrar, tërheqjes në zona të rrezikuara, dhe në autorë të rezistencës ndaj një letërsie të penguar dhe të ndaluar prej diktaturës komuniste.
Edicionet e Poetekës në numrat e fundit kanë pasur zgjerime tematikash dhe zhanresh, bashkëshoqëruese e ngjarjeve letrare që ende kanë mbetur nënzë.
Duke zënë vend në qoshkun e ideve, Poeteka gardualisht ka kryer detyrën e misionarit rajonal, por dhe më gjerë. Situata letrare e tjetrit është zhvendosur për të perceptuar jo vetëm kulturën, por, duke njohur nga afër çfarë po ngjet me një letërsi të panjohur?Mjaft autorë ballkanas kanë pasur kontributin e tyre në këtë përfshirje, pse pas edicioneve të Poetekës vullneti letrar ka përjashtuar "shtetin" si të pamundur për të shtigje të kësaj natyre. Të përkthyer në gjuhën shqipe, tashmë kemi kolanën ballkanike tek botimet "Poeteka", autorë të cilët e kanë shkelur Shqipërinë.
Ka ndodhur në këtë areal letrar, ashtu siç e quan Leka, një lloj transfuzioni letrar, autorë të huaj të ardhur në gjuhën shqipe, e shqiptarë të lëvizur në gjuhë respektive. Kjo natyrë është e para në revistat letrare në vend, duke çliruar në 40 kopertina energjinë kulturore, që historikisht ka lënë në stanjacion situatat politike duke u bërë pjesë e rrjetit më të madh të revistave kulturore europiane "Eurozinë", në partneritet me 80 revista letrare me revista dhe institucione që bashkëpunojnë mes tyre pothuaj në të gjitha vendet e europiane.
Teksti përballë, është qoshku i hapësirës së Poetekës ku letërsia në prozë apo poezi ballafaqohet me gjuhën origjinale dhe përkthimin, duke iu dhënë mundësinë përkthyesve të rinj për ta konsideruar këtë mjeshtëri si art, pasuruar me prurje të reja.
Ky vit, ka shënuar pak më herët dhe dhjetëvjetorin e revistës, dhe ballafaqimi mbetet një shtrëngate e pashmangshme për botuesin, sa i takon potencialit dhe mundësisë realizuese. Liria, mitet, totemet e diktaturës, realizmi socialist, shoqëria sot, propaganda, populizmi, kultura masive, europianizmi, pushteti, shoqëria e spektaklit, depolitizimi, depersonalizmi, nënshtrimi estetik, kundërshtarët, feminizmi…etj fjalë kyçe që shkaktojnë debatin dhe nxisin format e krijimit janë përplasur si përvojë estetike dhe shqyrtimi në botimet e Poetekës, por duke pritur një farë refleksioni dhe jashtë saj, si çështje dite, si çështje retroje dhe shqetësime të së ardhmes.
Rezidencat letrare të ndërtuar si shmangie kufijsh në hyrje, është nga gjurmët e rralla si një autor mbledh kujtime dhe realitete njëkohësisht nga Shqipëria, për të krijuar një mënyrë tradicionale të vështrimit njerëzor, si trashëgimi që padyshim do gjendet në bibliotekën e këtij botimi.
Dhjetë vjet mund të jenë një kapsitje sysh e Zotit, mund të duket sikur ka qenë vetëm dje e gjithë kjo përvojë…Koha shpesh e humbet nocionin për atë që lundron në dete…edhe kur ky ka ngjyrën e letrës dhe shijen e poezisë, por ajo çka mbetet pas është një histori…e cila nuk ka në plan të mbetet në nostalgjinë e së shkuarës. Organizatorët kanë nisur punën dhe përgatitjet si velat e anijes që u shtrinë atëmot, më 2005 –ën.
Botohen sonetet e Trebeshinës
Në numrin e saj të 40 revista Poeteka ka zbuluar për herë të parë sonetët e panjohura të Kasem Trebeshinës, krijimtari që thuhet se janë shkruar në vitet '50-të
Poezia e Trebeshinës dhe pse bëhet e ditur se ka 18 vëllime të shkruara e tashmë janë dorëshkrim, ka mbetur jashtë antologjive. Vetëm katër prej tyre kanë parë dritën e botimit. Konkretisht vëllimet poetike të botuara janë "Artani dhe Milja", poemë e shkruar në vitin 1959, dhe e botuar në vitin 1961; "Lirika dhe satira" e shkruar në vitet 1937-1944, botuar më 1994; "Polimnia dhe Melpomena", I,II, botuar në Prishtinë, në vitin 2006 dhe "Këngë për Kosovën" poema botuar në 2007. Studiuesit e pranojnë se jehona e këtyre librave nuk është përcjellë dhe janë të pakta studimet për të. Janë konsideruar arsye përjashtimi dhe mospëlqimi me çfarë përfaqëson kjo poezi, duke i parë jashtë kontekstit estetik. Por është deri tani ka qenë të panjohura edhe sonetët e Trebeshinës. Në rubrikën "Kujtesë", no. 40 i revistës Poeteka ka botuar pjesë nga krijimtaria poetike e Kasëm Trebeshines.
Janë Sonetat – një zone letrare pak e njohur dhe pak e studiuar kjo në krijimtarinë e gjerë të këtij autori. Janë 112 soneta të plota dhe 1 sonet i "pambaruar", shkruar mes viteve 1952-1959…
Kasëm TREBESHINA
6.
Ja, Hëna po anon nga perëndimi!…
Po dridhen drurët, diç për ne po thonë!
"Ësht' von'! Ësht' von'!…" Dhe s'e pranon mendimi.
"Ësht' von'! Ësht' von'!… Dhe për të keqen tonë!"
Ësht' von', por s'na bën zëmra për t'u ndarë,
pa njëri tjetrin s'jemi ne në botë!…
Un' shoh e shoh… Dhe s'ngopem duke parë!…
Mbi flokt' e tu një rreze Hëne lot!…
"Ësht' von dhe bota kushedi ç'do thonë!…"
dhe drurët mërmërijnë dhe s'thonë gjë!…
Ç'ësht' për të tjerët dashuria jonë?!…
Dhe ç'kan' me ne ?!… Ky hall' i yn' ç'i zë?!
Hajt ikim, ikim!… Dita ka një sy,
me mij' ka nata!… Keq për ne të dy!
11.
Tek shkoja anës detit i menduar,
dëgjoja valët… Dridheshin ngadalë.
Kërkoja gjurmët bregut të shkretuar
dhe valët po më flisnin mijë fjalë!…
Ato të kishin par' dhe po më flisnin,
po un' harruar fjalët s'u kuptoja!…
Qëndizma bregut ty po të qëndisnin,
un' shkoja anash, gjurmët po gjurmoja!…
Dhe bregut pash një bluz' që po zbardhonte
Dhe pantalont' e shkturtra porsi djalë!…
Nuk po nxitoja, zëmra po duronte…
Nuk kisha fjal'!… Kërkoji nëpër valë!…
Ne prap harruar bregut të shkretuar,
me valët bashk' drithtuam të malluar!…
14.
Kan' rënë ret' malit dashuruar,
si Perëndesha, duan ta rrëmbejnë.
S'arrin atje mendimi krahëshkruar,
se ëndrrat tona, mike, na gënjejnë!…
Më thuaj, ç'kanë retë, shqetësuar,
që malit qetësinë po ia ngrejnë?
I heshtur rri ky mali i qetuar,
nga ret' mbuluar që pushim nuk gjejnë!…
Dhe maj' e lart' e kredhur në mendime,
kur retë ikin, pamjen e çlirojnë,
ku valët treten larg në valëzime,
vështrimin hedh… Së largu e shikojnë!…
Kështu ësht' bota, shpresa pa takime
dhe kryqëzime që kurr s'na bashkojnë!…
34.
Nga dashuria, mike, nat' e ditë,
nga që të doja dhe s'të kisha pranë,
un' botën vodha… Me lul' e me dritë,
portretin tënd në vargje bota panë!…
Por tash, e dashur, s'dua krahasime,
s'më duhen yjt', as dhe trëndafila,
portretin tënd e kam në zëmrën time:
aty gjithnjë për ty këndojn' bilbila!
Kush flet më kot aty ku s'e dëgjojnë,
i çmëndur do të quhet padyshim!…
Kush ndjenjat ndan aty ku s'e kuptojnë,
i varfëruar shuhet në trishtim!…
Se fjalët dashurin' ton' s'e tregojnë,
me heshtjen vetëm flasim pambarim!…
81.
Akoma plak nuk jam, veç dhe i ri
në këtë mosh' nuk mund të numurohem!…
Një ëndrr' e keqe kur më nxjerr tek ti,
në zgjim mesnate, më bën të tërbohem!…
Por një mendim si gozhd' në mënd më rri…
Kjo rrug' pa rrug'… Aty qëndroj… Tmerrohem!…
Dikush aty do gjendet për çudi!…
Sikur… Nga shpres' e kot' më kot gëzohem!…
Akoma plak nuk jam, veç dhe i ri
nuk jam kështjella n'er' për të ndërtuar!…
Un' fatit i gëzohem përsëri…
Gëzohem për një shpres' të perënduar!…
Dhe zgjimi sjell me vete tirani,
Dhe jeta, si gjithnjë, më ndan nga ti!
112.
Dhe dit' e net' që bashk dikur i ndamë,
dhe ëndrr e par' më shpejt se në agim,
dhe puthjet fshehtas, fjalët që nuk thamë,
jan' më të shtrenjta se ky pambarim!…
Sonetat nisa lum' i turbulluar,
nëpër shkëmbejt' goditën me furri,
pastaj e ndalën vrullin e tërbuar
te fush' e gjër', aty ku dole ti!…
Nga vegjëlia nuk i kisha parë
as syt' e kaltër, as flokt' si flori!…
Të pash tashti, por s'jemi si më parë,
O mik' e ëmbël, s'jemi më fëmi!…
Sonetat nisa tjetër të këndoj,
me flokët si flori po i mbaroj!…
113.
Ja, syt' më mbyllen!… Gjumi po afrohet!…
Dhe prap më shfaqen yje panumrim!…
Po fle, po fle… Një tjetër ndofta zgjohet!…
Një këng' e re!… Mbarim dhe pambarim!…
……………………………………………………………..
Tiranë
1952 – 1959
